Masaüstü ya da dizüstü bilgisayarlar uyumlu bir şekilde çalışan farklı donanım ve yazılım bileşenlerinden oluşan karmaşık sistemlerdir. Bu bileşenlerden biri olan BIOS, sistemin sorunsuz ve verimli bir şekilde çalışması için bileşenlerin birbiri ile düzgün bir şekilde bağlantı kurmasını sağlar. BIOS’u ve nasıl çalıştığını anlamak; bilgisayarını sorunsuz bir şekilde kurmak ve kullanmak isteyen tüm kullanıcılar için çok önemlidir.
CMOS ve BIOS nedir?
CMOS, bir tümleşik devre üretim teknolojisi olan Complementary Metal-Oxide-Semiconductor-Bütünleyici Metal Oksit Yarı İletken ifadesinin kısaltmasıdır. Bilgisayar sistemlerinde BIOS ayarlarının saklandığı bellek bileşenini belirtmek için kullanılır. Bu bellek, anakart üzerinde bulunan değiştirilebilir pil sayesinde bilgisayar kapatıldığında ya da gücü kesildiğinde sistem saati, tarih ayarları ile birlikte donanım yapılandırmasını da saklar.
Basic Input/Output System-Temel Giriş/Çıkış Sistemi ifadesinin kısaltması olan BIOS; anakart üzerine gömülü olarak gelen bir aygıt yazılımıdır. Ana işlevi işletim sistemi yüklenmeden önce sistem donanım bileşenlerini başlatıp test etmektir. BIOS ile sistemdeki CPU, RAM, GPU, SSD/HDD gibi tüm bileşenlerin tanınması ve doğru bir şekilde çalışması sağlanır.
BIOS, sistemin başlaması ve donanımların aralarında iletişim kurması için gereken bağlantı altyapısını sağlamak için gereklidir. İşletim sistemi ile donanımlar arasında aracılık yapar. Eğer BIOS düzgün çalışmıyorsa, sistem başlatılamaz ya da çalışma esnasında hatalar ile karşılaşılabilir. BIOS olmadan sistem; donanımların bir arada olduğu ancak birlikte çalışamadığı bir yapı haline gelir.
UEFI BIOS nedir?
Unified Extensible Firmware Interface ifadesinin kısaltması olan UEFI, değişen ve gelişen donanımlar sonrasında BIOS’un güncellenmiş halidir denilebilir. Daha gelişmiş özellikler, daha hızlı açılış süresi ve kullanıcı dostu modern bir arayüz sunarak BIOS’un sınırlamalarından kurtulmak için geliştirilmiştir. Daha yeni teknolojileri ve gelişmiş güvenlik özellikleri ile birlikte daha büyük boyutlu depolama birimlerini ve daha fazla sayıda sürücü bölümünü destekler. Günümüzde tüm sistemlerde varsayılan olarak kullanılır hale gelmiştir.
UEFI BIOS ya da UEFI; fare desteğine sahip, kullanımı kolay modern bir grafik arayüzüne sahiptir. Sistemi önyükleme (boot) sırasında yetkisiz erişimden ve kötü amaçlı yazılımlardan korumaya yardımcı olan Secure Boot (Güvenli Önyükleme) işlevini de destekler. Ayrıca UEFI içerisinde sürücü ve uygulama çalıştırılabildiği için BIOS ile karşılaştırıldığında UEFI hem daha güçlü hem de daha işlevseldir.
BIOS ve öncesinde CMOS’da olduğu gibi UEFI BIOS’da anakart ve sistem üreticileri tarafından güncellenen bir yapıdır. Böylece kullanıcıların sistemlerin yeni donanım desteğine ve güvenlik işlevlerine erişebilmelerini sağlar. Ayrıca sistem performansının da en iyi hale gelmesine de yardımcı olur. Günümüzde anakart üreticileri başta işlemci üreticileri olmak üzere donanım üreticileri ile işbirliği yaparak düzenli olarak UEFI güncellemeleri yayınlamaktadır. Bu güncellemeler ile yeni donanımlar için uyumluluğun artırılması ve güvenlik özelliklerinin geliştirilmesi sağlanır. Sistem performansı ve güvenliği için kullanıcıların sunulan güncellemeleri en kısa sürede kurmaları önerilir.
UEFI ya da eski sistemlerde BIOS, RAM modüllerinde ince ayarlar yapmak isteyen kullanıcılar için oldukça önemlidir. Özellikle performans meraklıları ve hız tutkunları RAM ayarları ile sistem performansını düzenleyebilirler. Bellek için doğru voltaj, frekans ve gecikme değerlerini yapılandırmak için UEFI/BIOS ekranları kullanılır. UEFI kullanan günümüz yeni nesil anakartlar; kullanıcıların karmaşık ayarlar ile uğraşmadan RAM ayarlarını kolayca yapılandırma imkanı sunan Intel XMP ve AMD EXPO özelliklerini destekler. Böylece oyuncular ve performans meraklıları bir kaç tıklama ile RAM performansını üst seviyeye çıkarabilir.
Açılış sırasında UEFI BIOS’un nasıl çalıştırılacağı anakart yada sisteme bağlı olarak farklılık gösterir. Genellikle, sistemi çalıştırmak için Güç düğmesine bastıktan sonra anakart ya da sisteme bağlı olarak [Del], [F2], [F10] veya [Esc] tuşlarından birine basılması UEFI BIOS’un açılmasını sağlar.
UEFI, BIOS ve CMOS çok sık kullanılmayan, ancak sistem için önemli ayarların yapıldığı uygulamalardır. Donanımlar ve yazılımın sorunsuz bir şekilde birlikte çalışmasını sağlayarak verimli ve kararlı bir kullanım deneyimi sunar. Günümüz sistemlerinde UEFI BIOS’u güncel tutmak ve RAM ayarları gibi değerleri doğru yapılandırmak sistemde en iyi performansı ve güvenilirliği elde etmeyi sağlar.