İşlemci, ekran kartı, depolama birimleri gibi bilgisayar bileşenlerinde sürekli bir değişim yaşanırken, RAM ya da bellek birimlerinde uzun yıllardır gerçek bir değişim gerçekleştirilmedi. DDR teknolojisinin bir çok yeni nesli ile daha hızlı ve daha yüksek kapasiteli çözümler ortaya çıkmış olsa da gerçekten fark yaratan ya da yeni bir standart olarak nitelendirilecek çok az gelişme oldu.
DDR5 bellekler sonrasında tüm bunları değiştirecek, geleneksel belleklerden farklı olan bellek modülleri geliştirilmeye başlandı. Son yıllarda geliştirilen farklı RAM teknolojilerini Kısa Kısa Yeni RAM Teknolojileri yazımızda inceleyebilirsiniz. Bu yazımızda yeni RAM teknolojilerinden son kullanıcılara yönelik bir çözüm olan yeni CUDIMM RAM teknolojisinden bahsedeceğiz.
Güncel bellek çözümü DDR5, daha hızlı ve daha çabuk tepki veren çözümler sunuyor olsa da, daha da hızlı olabilmesi için üstesinden gelmesi gereken bazı sorunlar var. En önemlilerinden biri sinyal bütünlüğüdür, bu nedenle mevcut DDR5 RAM modülleri (UDIMM) teknolojik olarak mümkün olmasına rağmen daha yüksek hızlar sunamamaktadır. Pazara sunulmuş olan DDR5 çözümleri göz önüne alındığında DDR5 bellekleri, yeni nesil işlemcilerin ihtiyacı olan daha hızlı ve yüksek performanslı hale gelebilmesi için aşılması gereken çeşitli elektriksel zorluklar vardır.
Ulaşılması gereken bu yüksek hız değerleri; CPU içerisinde yer alan dahili bellek denetleyicilerinin sınırlarını zorlamaya başladı. Bu noktada CUDIMM bellekler devreye giriyor. Üzerinde yer alan CKD (clock driver) yongası, bellek kontrolcüsünden zamanlama ve voltaj verilerini alır ve bunları yeniden yapılandırır. Bir diğer deyişle kendi saat verisini oluşturur.
Böylece bellek yongaları arasında daha iyi eşzamanlama, daha az saat sapması ve daha fazla sinyal bütünlüğü sağlanır. Çok yüksek hızlarda çalışan bellekler için bu bir zorunluluktur. Bu yeni teknolojinin sunduklarından yararlanmaya başlayan yonga ve bellek üreticileri daha yüksek hızlarda çalışan RAM çözümleri sunmaya başlamışlardır.
DDR5 bellekler, daha yüksek frekanslarla çalışmaya başladıkça tüm bellek yongalarının senkronize ve sabit saat sinyalleri almasını sağlamak da zorlaşıyor.
CUDIMM’i daha iyi anlatabilmek için DIMM, UDIMM, RDIMM, SODIMM ve CUDIMM arasındaki farkların neler olduğunu belirtmek doğru olacaktır.
DIMM/ Dual In-line Memory Module
Masaüstü sistemlerde kullanılan DDR3, DDR4, DDR5 modüller DIMM belleklerdir. Alt kısmında her iki yüzde altın temas bacakları (pin) yer alır. Günümüzde en fazla kullanılan DIMM türleri olan DDR4 ve DDR5 DIMM modüllerde 288 adet temas bacağı bulunur. Modüllerin uygun olmayan yuvalara takılmasını önlemek için DDR5 ve DDR4 belleklerde çentik farklı yerdedir.
UDIMM/Un-Buffered Dual In-line Memory Module
UDIMM, en çok kullanılan DIMM türü olduğu için üreticiler de, kullanıcılar da UDIMM’leri çoğu kez DIMM olarak ifade ederler. Bellek kontrolcüsü ile bellek yongaları arasında bir tampon birimi (buffer) bulunmadığı için Unbuffered (tamponsuz) DIMM olarak adlandırılmışlardır. Tampon olmaması, gecikmeyi düşürüp performansı artırmaktadır ancak bunun da bedeli elektrik yükünün artması ve sinyal bütünlüğünün bozulmasıdır.
RDIMM/ Registered Dual In-line Memory Module
RDIMM bellekler; modül üzerine yerleştirilmiş Register (RCD) yongasına sahiptirler. Bu yonga bellek kontrolcüsü ve yongalar arasında tampon görevi görür. İşlemciden-CPU talep edilen veriler için doğru konumu tanımlar. Böylece iş yükünü yonga setinden alarak elektrik yükünü azaltır ve veri aktarımları sırasında hataları önler.
Bu da RDIMM bellekleri UDIMM belleklere göre daha kararlı ve güvenli çözümler haline getirir. Bu nedenle iş istasyonları ve sunucularda kullanılırlar. Daha yüksek gecikme süreleri sunuyor olsalar da UDIMM belleklerden çok daha pahalıdırlar ancak kullanım alanları göz önüne alındığında, düşük gecikme süresi öncelikli değildir.
RDIMM bellekler, veri aktarımı sırasında hata tespiti ve düzeltme işlemlerini gerçekleştiren ECC (Error Correcting Code) yongasına da sahiptirler.
CUDIMM/Clocked Unbuffered Dual In-Line Memory Module?
Yazımızın konusu olan CUDIMM, gelişmiş saat (clocking) teknolojisi ile standart UDIMM belleklere göre daha gelişmiş zamanlama kontrolü ve kararlılık için tasarlanmıştır. Unbuffered/Tamponsuz bir bellek olmasına rağmen, bu yeni bellek türü gecikmeyi azaltmaya ve genel sistem verimliliğini artırmaya yardımcı olabilecek gelişmiş sinyal doğruluğu sunar.
CUDIMM bellekler, modül üzerinde bir CKD (clock driver- saat sürücüsü) bulunan UDIMM belleklerdir. Bu CKD devresi, yongaları çalıştıran saat sinyalini yeniden üretir. Bu sayede bellek-RAM modülü CPU-işlemciden gelen saat verisini kullanmak yerine modül üzerinde dahili olarak üretilen saat (clock) verisini kullanır. Çip üzerindeki yükün azalması ile daha yüksek hızlarda daha fazla kararlılık sağlanmış olur.
CUDIMM ile elde edilen performans artışı kadar etkileyici olan bir diğer şey de verimlilik artışıdır. DDR5 bellek modülleri 1.1V gibi düşük değerlerde çalışacak şekilde tasarlanmış olsa da, birçok hız aşırtmalı modül daha yüksek hızlara ulaşmak için hala 1.4V’a ihtiyaç duymaktadır. CUDIMM ile 1.1V kullanılabilir hale geliyor ve PMIC devresinin kilidinin açılması ile CUDIMM’lerde kararlı besleme ve verimli çalışma sağlamak için voltajları gerektiği gibi dinamik olarak ayarlayabiliyor. Bu özellik sayesinde CUDIMM belleklerde frekanslar yükseldikçe sıcaklıkların düşük tutulması sağlanabiliyor.
CUDIMM modüller üzerinde yer alan CKD yongası iki farklı şekilde çalışmaktadır; Single PLL mode ve Bypass mode.
- Bypass mode – CKD sinyalleri yeniden oluşturmaz ya da güçlendirmez, UDIMM belek modülü gibi çalışmayı sürdürür. Güncel olmayan DDR5 sistemler ile çalışabilmesini sağlamak için kullanılır. Ancak bu şekilde çalışan modüllerin hızı en fazla 6.000MT/s olabilmektedir.
- Single ya da Dual PLL mode – kullanıcılar tüm CKD özelliklerinden faydalabilir. Günümüzde sadece Intel® Z890 platformu tarafından desteklenmektedir.
CUDIMM’ler şu anda Z890 Intel platformları ile tüm özelliklerini kullanarak 6400MT/s ve üzeri hız sunan modüller ile tam destek sunarak (PLL Mode) şekilde çalışmaktadır. DDR5 AMD platformlarda ve önceki nesil DDR5 Intel platformlarda ise BIOS güncellemeleri ile uyumlu olarak (bypass Mode) 5600MT/s değerine varan hızlarda çalışmaktadır.
DDR5 CUDIMM bellekler, mevcut UDIMM bellek modüllerinin boyutlarında ve bağlantı noktalarında (pin) değişiklik yapmayı gerektirmez. Bu sayede özellikle güncel anakart ve sistemlerde üreticiler ve kullanıcılar sorunsuz bir şekilde CUDIMM’e geçiş yapabilecekler.
CUDIMM – UDIMM Karşılaştırması
Her iki tür de tamponsuzdur, yani üst düzey sunucularda kullanılan RDIMM gibi ek bir kayıtları yoktur. Ancak bazı önemli farklılıkları vardır: İki bellek de tamponsuzdur yani sunucu sistemlerinde kullanılan RDIMM gibi bir “register” yongasına sahip değillerdir. Ancak bu aynı oldukları anlamına gelmez.
- Gelişmiş Saat Zamanlaması: CUDIMM, standart UDIMM’e göre daha hassas bellek zamanlaması sağlayan gelişmiş saat teknolojisine sahiptir.
- Artırılmış Performans: CUDIMM’deki en iyi hale getirilmiş saat ayarı, özellikle oyun, 3D işleme ve içerik oluşturma gibi zorlu uygulamalar için sistem kararlılığını artırmaya yardımcı olur.
- Uyumluluk Durumu: UDIMM, tüketici masaüstü bilgisayarları ve iş istasyonları gibi sistemlerde kullanılan standart bellek türüdür. CUDIMM ise eski sistemlerde de kullanılabiliyor olsa da, gelişmiş saat özelliklerini desteklemek için özel olarak tasarlanmış yeni anakartlar ya da güncel cihaz yazılımları (firmware) gerektirir.
Anakartınız CUDIMM’i Destekleyecek mi?
CUDIMM yeni yeni sunulmaya başlanmış, gelişmekte olan bir teknoloji olduğundan mevcut anakartlar tüm özellik ve işlevlerini desteklememektedir. CUDIMM satın almayı düşünen kullanıcılar, satın almadan önce anakartlarının teknik özelliklerini ve bellek QVL listelerini kontrol etmelidirler. Uyumluluk için aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir :
- Yonga Seti Uyumluluğu: Anakart yonga seti CUDIMM’in saat özelliklerini kullanabiliyor olmalıdır. Z890 ve X870 gibi güncel yonga setleri bu desteği sunar, ancak desteklenen işlev ve uyum bilgisinden emin olmak için anakart desteklenen bellek listesi -QVL kontrol edilmelidir.
- BIOS Güncellemeleri: Anakartların CUDIMM’i düzgün bir şekilde tanıması ve tüm özelliklerini en iyi şekilde kullanması için BIOS güncellemesi yapılması gerekebilir.
- Fiziksel Kurulum: CUDIMM, UDIMM ile aynı biçim faktörüne sahiptir. Standart DDR5 bellek yuvalarında kullanılabilir. Ancak tam performans ile çalışması için anakart tarafından destekleniyor olması gereklidir.
PC Belleğinin Geleceği CUDIMM Olabilir mi?
CUDIMM bellekler henüz oldukça yeni olmalarına rağmen, destekleyen sistemlerde yüksek hızlar ile birlikte gelişmiş kararlılık ve verimlilik sunmayı vaad etmekte. Henüz çok yaygın bir şekilde benimsenmemiş olsa da anakart üreticileri destek vermeyi sürdürürse, CUDIMM RAM çözümleri, oyunlar başta olmak üzere yüksek performanslı bilgi işlem için tercih edilen bellek haline gelebilir.
CUDIMM bellekler ile ilgili olarak Kingston tarafından hazırlanan videoyu da izlemenizi tavsiye ederiz.